Author: fornleifafelag

Á aðalfundi félagsins í vor var samþykkt áætlun fyrir verkefnin sem stefnt er að vinna á vegum Hins Þingeyska Fornleifafélags í sumar. Um er að ræða samtals 7 verkefni. Aðal verkefni sumarsins eru í fyrsta lagi mælingar á tóftum og minjaleyfum í Þingey og Skuldaþingey. Undanfarin ár hefur staðið til að fá írska sérfræðinga til mælinga á þessum minjum, en í ljósi m.a. stöðu íslensku krónunnar hefur verið horfið frá þessum fyriráætlunum og í stað þess er stefnt að mælingum á vegum Fornleifastofnunnar. Í öðru lagi verður haldið áfram að vinna í Þegjandadal og verður lögð áhersla á áframhaldandi rannsóknir á kumlteignum og kirkju á Ingiríðarstöðum. Og að sjálfsögðu munum við halda áfram rannsóknum á kumlteignum á Litlu Núpum. Minni verkefni sem ætlað er að fara í, eru meðal annars rannsóknir á nýfundnum rústum í Seljadal, tóftir sem engar ritaðar heimildir eru til um né nafngift þeirra. Þar að auki verður Stóri Skiphóll í landi Narfastaða forkannaður til að leiða í ljós hvort kuml séu í hólnum. Loks verður haldið áfram með gerð minjakorts af Seljadal, auk þess sem stefnt er að gerð vefbæklinga sem aðgengilegir yrðu hér á heimasíðu félagsins, almenningi til upplýsinga. Mun starfsemi á vegum félagsins hefjast 20. júlí á Litlu Núpum að sögn Howell M. Roberts, fornleifafræðings.

Komið þið blessuð og sæl. Eins og fram kom á síðasta aðalfundi félagsins hef ég tekið að mér að sjá um uppfærslu á heimasíðu Hins Þingeyska fornleifafélags. Vegna tæknilegra erfiðleika og tímaskorts hefur ekki enþá tekist að setja inn framvinduskýrslur undanfarinna ára. Núna þegar styttist í að fornleifafræðingar taka til höndum á vegum félagsins hef ég ákveðið að fresta því að koma þessu í lag að sinni og í staðin einbeita mér að verkefnum sumarsins. Þeir sem áhuga hafa á að lesa þessar skýrslur strax geta sent mér tölvupóst í klitgaard@simnet.is og mun ég senda þeim skýrslunar um hæl. Kveðja Jan

Hið Þingeyska fornleifafélag stóð að fornleifarannsóknum á Litlu Núpum í Aðaldal nú í sumar og lauk þeim rannsóknum fyrir skömmu. Þegar keyrt er til Húsavíkur úr suðri, fram hjá flugvellinum í Aðaldalshrauni reka glöggir ferðalangar gjarnan augun í fornlegar rústir í grösugum hvammi austan megin við Laxá, gegnt flugvellinum. Rústirnar fanga augað, ekki síst vegna þess hve mikil garðlög umlykja staðinn og þar er gróska meiri en í móunum umhverfis. Umræddur staður hefur á seinni öldum gengið undir nafninu Litlu-Núpar, enda voru rústirnar upphaflega í landi Núpa og jafnvel talinn landnámsbyggð norðarlega í Hvammsheiðinni vestanverðri. Nú tilheyra rústirnar hins vegar Laxamýri. Rústirnar á Litlu-Núpum eru fyrir margra hluta sakir merkilegar. Þær eru umluktar tveimur, miklum garðlögum og túnin sem garðarnir afmarka eru óvenjustór. Innan túngirðingar er að finna fjölmargar tóftir og gerði sem eru að mestu leyti óhreyfð þó að beitarhús hafi verið byggð upp á tóftunum á síðari öldum en þau voru í notkun til 1913. Rústa eyðibýlisins er fyrst getið í rituðum heimildum um aldamótin 1700, í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalín. Þar segir: „Litlunupar kallast fornt eyðiból hjer í landinu ut frá heimajörðinni, sem rómast að þar hafi í fyrndinni staðið, þo menn viti þess engin sannyndi. Sýnileg byggíngamerki eru hjer tóft og girðínga. Á því eru munnmæli að þessi jörð hafi eyðilagst fyrir reimleika. Ekki má hjer aftur byggja fyrir heyskaparleysi, þó er túnstæði nokkuð“. 1915 fannst kuml við ytri túngarðinn á Litlu Núpum og Matthías Þórðarson, þáverandi þjóðminjavörður rannsakaði kumlið sama ár og í ljós kom að þar hafði verið heygð fullorðin kona, með höfuð til norðurs. Skammt frá kumlinu voru uppblásin bein úr tveimur hrossum. Adolf Friðriksson fornleifafræðingur kom á Litlu Núpa árið 2004 og tókst að staðsetja kumlið frá 1915 að nýju og frekari athuganir leiddu í ljós tvö önnur kuml, fast við mikla götuslóða sem liggja út úr túninu. Staðsetningin kemur að heim og saman við rannsóknir sem gerðar hafa verið undanfarin ár á staðsetningu kumla sem hafa sýnt að algengast hefur verið að forfeður okkar hafa verið heygðir við leiðir (reiðleiðir/götur), ýmist í túnjaðri eða í jaðri landareigna. Því má leiða að því líkum að bæði vallargarður og götuslóðarnir hafi þegar verið fyrir hendi þegar kumlin voru sett niður og það bendir til þess að á Litlu Núpum sé að finna búsetuleifar frá fyrstu öldum byggðar. Fornleifaskráning var gerð á Litlu Núpum sumarið 2003 og leiddi í ljós að ytri túngarðurinn afmarkar svæði sem er allt að 24 ha að stærð. Innan garðsins eru a.m.k. 13 tóftir og þrjú stór gerði og allar eru tóftirnar fornlegar og signar að undanskilinni beitarhúsatóftinni en beitarhúsin voru byggð um aldamótin 1900. Rannsóknir sumarsins 2006 miðuðu að því að aldursetja rústirnar með því að gera könnunarskurði og kanna einnig um leið hvaða mannvistarleifar væri þar að finna og hve lengi búið hafi verið á Litlu Núpum. Í samtali við Howell M. Roberts sem stjórnaði rannsóknum á Litlu Núpum nú í sumar f.h. Fornleifastofnunar Íslands, kom fram að gerðir voru könnunarskurðir inn í tvær aflangar tóftir í norðurhluta minjasvæðisins og einnig könnunarskurður í rétthyrnda tóft sem tengdist öðrum túngarðinum. Veggir aflögnu bygginganna virtust hafa fallið undan halla landsins og í hvorugri tóftinni var að finna gólflög sem gjarnan gefa upplýsingar um mannvist. Líklegt má telja að báðar tóftirnar séu rústir gripahúsa og bæði voru húsin reist eftir 950 og komin úr notkun löngu fyrir 1477 þó eftir sé að staðfesta gjóskulagagreiningu. Í þriðju tóftinni sem liggur samsíða túngarðinum kom í ljós vel varðveittur, eins metra þykkur torfveggur sem virðist hafa verið endurgerður eða lagfærður þrisvar sinnum. Í tveimur neðri torflögunum mátti sjá gjósku frá 950 og í efsta laginu var mjög þunnt lag af hvítri gjósku sem líklega er frá 1104 eða 1158. Yfir öllu lá síðan gjóskulag frá 1477. Rétt er að geta þess að ekki er búið að staðfesta bráðabirgðagreiningu á gjóskulögunum. Í tóftinni var einnig að finna mjúkt gólflag við útveggina sem síðan þynntist er innar dró og við útveggina var einnig að finna nokkuð stórar og djúpar stoðarholur sem gefa til kynna að byggt hafi verið yfir með viði. Notkun byggingarinnar er ekki ljós. Engir munir fundust við rannsóknirnar og ljóst er að mörgum spurningum er enn ósvarað um rústirnar á Litlu Núpum. Uing.

Nýverið lauk rannsóknum á vegum Hins þingeyska fornleifafélags í Skuldaþingsey. Í samtali við Howell M. Roberts sem stjórnaði uppgreftrinum fyrir hönd Fornleifastofnunar Íslands kom fram að grafinir voru tveir fjórðungar af einni búðatóft sem reyndist vera aflöng bygging, u.þ.b. 11 metra löng og 5 metra breið með veggjum úr torfi, allt að eins metra þykkum. Veggirnir reyndust mis vel varðveittir og greinileg merki eru um einfaldan inngang í suð-vestur horni byggingarinnar. Við innganginn fannst einnig þunnt gólflag sem eyddist eftir því sem innar dró. Glöggt mátti sjá að gólfið búðarinnar var niðurgrafið, u.þ.b. 15 cm. frá upprunalegu jarðvegsyfirborði og uppgröfturinn notaður í veggina. Greinilega mátti sjá spaðaför í óhreyfðum jarðvegi þegar hreinsað hafði verið vandlega ofan af gólfinu. Grá-græna gjósku var að finna í torfi í veggjum sem og í jarðlögum umhverfis og því ljóst að byggingin var reist eftir að sú gjóska féll og bráðabirgðaniðurstöður vísa á ártalið ca 950. Gert var við búðaveggina a.m.k. einu sinni og byggingarlagið og hrun í veggjunum benda til þess að byggingin hafi verið komin úr notkun talsvert áður en grófgert gjóskulag, sennilega úr Veiðivötnum 1477, féll yfir svæðið. Engir munir fundust við uppgröftinn ef frá eru talin nokkur dýrabein. Uppgraftrarsvæðinu hefur verið lokað og framundan er greining og úrvinnsla gagna. Uing.

Nú hafa fornleifafræðingar á vegum Hins þingeyska fornleifafélags og Fornleifastofnunar Íslands að mestu lokið rannsóknum í Skuldaþingsey og eru komnir í Litlu Núpa sem er fornt býli og tilheyrir nú Laxamýri. Litlu Núpar eru í grösugum hvammi á austurbakka Laxár, gengt flugvellinum í Aðaldalshrauni og vel má sjá tóftirnar ef keyrt er til suðurs flugvallarafleggjara. Rústirnar á

Litlu-Núpum eru fyrir margra hluta sakir merkilegar. Þær eru umluktar tveimur, miklum garðlögum og svæðið sem ytri garðurinn afmarkar er óvenju stórt eða u.þ.b. 24 ha að stærð. Á því svæði er að finna a.m.k. 13 tóftir og þrjú stór gerði og allar eru tóftirnar fornlegar og signar að undanskilinni beitarhúsatóftinni en beitarhúsin voru í notkun til ársins 1913. Kuml fundust á Litlu Núpum

fyrir tilviljun árið 1915, þegar drengur einn var að elta hunangsflugu og sá hana fljúga inn í þúfu. Rótaði hann í þúfunni og vildi finna búið. Fann hann þar hauskúpu og var flugnabúið inni í henni. Matthías Þórðarson þáv. þjóðminjavörður rannsakaði kumlið árið 1915 og í ljós kom að þar hafði verið heygð fullorðin kona, með höfuð til norðurs. Skammt frá kumlinu voru uppblásin bein úr

tveimur hrossum. Adolf Friðriksson, fornleifafræðingur kom á Litlu Núpa sumarið 2004 og tókst að staðsetja kumlið frá 1915 og auk þess var grafið þar nærri og fundust þar tvö kuml. Ekki gafst þó tími það sumar til að rannsaka nánar umhverfi kumlanna. Þær rannsóknir sem nú standa yfir miða að því að aldurssetja minjarnar og í því skyni verður grafinn könnunarskurður 2×5 metrar í forna tóft sem liggur norðarlega í landinu og að auki

verða grafnir nokkrir minni könnunarskurðir í garðlögin sem liggja umhverfis Litlu Núpa. Uing.

Mánudaginn 14. ágúst hófst fornleifarannsókn á vegum Hins þingeyska fornleifafélags og Fornleifastofnunar Íslands á minjum í Skuldaþingsey í Skjálfandafljóti. Howell M. Roberts frá Fornleifastofnun Íslands stjórnar uppgreftrinum en ásamt honum eru það James S. Taylor, Freya Sadarangani og Ramona Harrison sem vinna að uppgreftrinum. Í Skuldaþingsey er þyrping af óvenju mörgum, og mjög fornum tóftum, sem kunna að vera leifar af fornum þingstað. Í eynni eru a.m.k. 30 forn mannvirki, búðatóftir, sem til þessa hafa verið mjög lítt kannaðar, enda hefur athygli fræðimanna einkum beinst að minjum í Þingey. Árið 2001 var gerð lítilsháttar athugun með grefti í Skuldaþingsey og fundust þá allnokkur gjóskulög í samhengi við mannvistarleifarnar. Tóftirnar eru a.m.k. frá miðöldum, en nákvæmari aldursákvörðun fékkst ekki við þá athugun. Fjölmörgum spurningum er ósvarað, m.a. hver séu tengslin milli búðanna í Þingey og Skuldaþingsey.

Vonir standa til að sú rannsókn sem nú stendur yfir varpi frekara ljósi á hlutverk Skuldaþingseyjar. Uing.