Hið þingeyska fornleifafélag

Fimmtudaginn 9. ágúst kl. 20.00 munu Oddgeir Ísaksen og félagar frá Fornleifastofnun Íslands taka á móti gestum á Hofstöðum í Mývatnssveit þar sem unnið er að uppgreftri á kirkjugarði sem talinn er hafa farið úr notkun fyrir árið 1300.  Meginmarkmið rannsóknarinnar á kirkjugarðinum á Hofstöðum í Mývatnssveit er að gera heildstæða rannsókn á kirkju og kirkjugarði frá miðöldum.  Þetta er gert með það fyrir augum að auka bæði þekkingu á byggingatækni og notkun kirkna á miðöldum, og á greftrunarsiðum á sama tíma.

Rannsóknir hófust á garðinum árið 1999 og stóðu yfir fram til 2004.  Á þeim tíma voru grafnar upp leifar tveggja timburkirna og 76 grafir umhverfis þær.  Er eldri kirkjan talin hafa verið byggð seint á 10. öld en sú yngri, er talin byggð einhvern tíma fyrir 1300 og var að öllum líkindum um stafkirkju að ræða, hugsanlega að norskri fyrirmynd.  Eftir 2004 lágu rannsóknir niðri um árabil en hófust svo aftur árið 2010 og er markmiðið að grafa kirkjugarðinn upp í heild sinni.  Árið 2010 fundust 34 grafir til viðbótar og 2011 bættust við 7 grafir.  Hafa nú alls verið grafnar upp 117 grafir í kirkjugarðinum síðan 1999.  Flestar grafanna innihéldu fullorðna einstaklinga voru austan við eldri kirkjuna.  Voru grafirnar í skipulögðum röðum og var almennareglan sú að konur virðast hafa verið grafnar norðanvert garðinum og karlmenn sunnanvert.  Börnin, sem flest voru hvítvoðungar, virtust flest (alls 41) hafa verið grafin sunnan við kirkjuna og var þétt grafið og mikið um að grafir skæru hver aðra.

Samhliða uppgreftri á kirkjugarðinum hafa farið fram ýmsar rannsóknir á beinagrindunum sem fundist hafa, meðal annars á ýmsum sjúkdómum sem greinanlegir eru á beinunum.  Þó að mannabeinasafn Þjóðminjasafns Íslands sé stórt, er það mjög dreift í tíma, og eru aðeins tólf kirkjugarðar þar sem grafnar hafa verið upp fleiri en tíu beinagrindur. Nú á dögum eru flestar beinafræðilegar rannsóknir byggðar á tölfræðilegri greiningu, og því er mikilvægt að hafa sem flestar beinagrindur frá hverjum stað til að niðurstöður rannsókna verði tölfræðilega marktækar. Því mun það hafa mikið gildi fyrir mannabeinarannsóknir á Íslandi að heildstæður uppgröftur á kirkjugarði eins og á Hofstöðum, hafi farið fram.

Uppgreftri innan kirkjugarðsins á því svæði sem þegar hefur verið opnað, lauk að mestu árið 2011.  Í ár er ætlunin að ljúka við að afhjúpa kirkjugarðsvegginn sem kom í ljós 2010 og leggja jafnframt áherslu á svæðið utan garðsins til að kanna hvort þar er að finna mannvirki tengd notkun hans og ekki síst hvort þar er að finna grafir þeirra sem ekki hafa átt lægt innan garðs, í helgri jörð, af einhverjum orsökum. Má geta þess hér að þegar hafa fundist tvær barnsgrafir utan við garðinn og er unnið að greftri á þeim þegar þetta er ritað.  Á næstu árum er svo ætlunin að stækka uppgraftarsvæðið enn frekar í þeim tilgangi að afhjúpa kirkjugarðinn að fullu.

Halda mætti að á Ingiríðarstöðum í Þegjandadal væri flesta það markverðasta komið í ljós eftir margra ára rannsóknir á vegum Hins þingeyska fornleifafélags og Fornleifastofnunar Íslands.  Veggur í miðjum kumlateig kom í ljós árið 2010 og í veggnum var stór hola með manna- og dýrabeinum og við hlið veggsins var gröf ungabarns.  Tóftir mikils skála er að finna á Ingiríðarstöðum og áfram mætti telja.

Nú er hópur fornleifafræðinga að störfum enn á ný á Ingiríðarstöðum í Þegjandadal og enn kemur dalurinn að óvart.  Þegar flett hafði verið ofan af meintu kumli fór að koma í ljós einskonar umgjörð úr grjóti svo helst minnir á hlaðna kistu eins og sjá má á meðfylgjandi myndum.  Þegar þetta er skrifað að morgni miðvikudags 1. ágúst er ekki ljóst hvað í gröfinni leynist en það mun skýrast í dag og þeir sem heimsækja Ingiríðarstaði í kvöld í gönguferð Hins þingeyska fornleifafélags munu vonandi fá að vita meira kumlbúann á Ingiríðarstöðum og grafarumbúnað hans.

Mæting er á bílaplani á Grenjaðarstað kl. 19.00

Gangan er um mólendi og tekur ríflega eina klst hvora leið.  Gott er að hafa göngustafi.  UnnstIng.

Heimsókn á „kuml“ á Narfastöðum í Reykjadal

Miðvikudaginn 25. júlí býður HIð þingeyska fornleifafélag gestum að heimsækja vísindamenn á „kuml“ á Narfastöðum í Reykjadal í samstarfi við Fornleifastofnun Íslands og Ferðaþjónustuna á Narfastöðum.  Kumlið er spölkorn norðan og ofan bæjar á Narfastöðum, létt ganga í lyngmóa.  Mæting heima á hlaði á Narfastöðum kl. 20.00

Dagana 24. til 27. júlí verður gerð fornleifarannsókn á meintum legstað frá heiðni í landi Narfastaða. Staðurinn fannst við vettvangsathuganir s.l. vor og er utan og ofan við bæinn. Að sögn Adolfs Friðrikssonar fornleifafræðings og stjórnanda verksins er rannsóknin liður í leitinni að kumlum frá heiðni á landsvísu. Engar vísbendingar voru um mannabeinafundi eða annað sem benti á staðinn.
Hinsvegar hefur hann yfirbragð hins dæmigerða kumls, sem raskað hefur verið eftir lok heiðninnar: aflangar, djúpar holur, á lágum hól, með stefnu inn og út dalinn, skammt utan gamla heimatúnsins og við forna leið sem lá með heiðarrótum ofan við bæjarröðina í Reykjadal vestanverðum. Að sögn Adolfs er ómögulegt að fullyrða að ónefndi hóllinn á Narfastöðum geymi heiðin kuml, enda verði aðeins úr því skorið með uppgrefti. Hinsvegar hefur gengið vel að finna áður óþekkt kuml í S-Þingeyjarsýslu. Á síðustu árum hafa slíkir greftrunarstaðir fundist við Saltvík, hjá eyðibýlinu Litlu-Núpum, á Þegjandadal, við Lyngbrekku í Reykjadal og á Geirastöðum í Mývatnssveit.

Rannsóknin er kostuð af ferðaþjónustunni á Narfastöðum og Fornleifastofnun Íslands, auk stuðnings frá Rannsóknarráði Íslands og NABO – samtökum fornleifafræðinga við N-Atlantshaf.
Allir eru velkomnir.  UIng.

Miðheiðargarðurinn mikli á laugardag

Hið þingeyska fornleifafélag í samstarfi við Náttúrurannsóknastöðina við Mývatn og  Fornleifastofnun Íslands stendur fyrir gönguferð laugardaginn 20. ágúst kl. 10.00 þar sem Miðheiðargarðurinn mikli á Fljótsheiði verður skoðaður með leiðsögn ásamt fleiri fornum mannvirkjum á heiðinni. Safnast verður saman við afleggjarann að Mýlaugsstöðum í Aðaldal og þar verður sameinast í bíla og ekið upp á heiðina en þaðan verður gengið í suður, mestmegnis á garðinum sjálfum.  Miðheiðargarðurinn kann að vera eitt mesta mannvirki Íslandssögunnar áður en vélaöld hófst.  Garðurinn er talinn frá þjóðveldisöld eins og flest önnur garðlög í Þingeyjarsýslu og er greinilegur á um 15. km.

Garðakerfið í Þingeyjarsýslu er gríðarmikið og hafa öll sýnileg garðlög verðið kortlögð að Náttúrurannsóknarstöðinni við Mývatn (RAMY) og Fornleifastofnun Íslands (FSI) og heildarlengd sýnilegra garða er ríflega 400 km.  Rannsóknir hafa verið framkvæmdar á 27 mismunandi stöðum í garðakerfinu og gefa vísbendingar um fyrstu framkvæmdir við garðlögin og síðustu endurbyggingar.  Samkvæmt þeim hefur meirihluti garðanna verið byggður og notaður á tíundu og elleftu öld en flestir eru þeir hrundir á tólftu öld þótt sumum hafi verið viðhaldið lengur en nær allir eru þeir hrundir löngu áður en gjóskan  úr Veiðivötnum féll árið 1477.

Megnið af görðunum sjást nú aðeins sem einskonar upphækkun í landslaginu  en beggja vegna má sums staðar enn sjá dældirnar þaðan sem efnið í garðinn var tekið.   Á nokkrum stöðum hefur uppblástur og rigningar / leysingavatn haldið rofinu áfram og allur jarðvegur horfið  en annars staðar hefur fok safnast að garðrústinni í gegnum aldirnar og aukið hana til muna og því má sjá allt að 6-8 metra breiðar hækkanir sem minna mest á vegi og hafa efalaust verið notaðir sem slíkir í gegnum aldirnar  af gangandi fólki og ríðandi.

Á fljótsheiðinni má einnig finna fjölda annarra minja og má þar nefna  „stóru-tóft“ sem sjá má á mynd hér að neðan en þar má einnig sjá greinileg garðlög og fornar reiðgötur og kolagrafir er að finna víða um heiðina.  Nánar má lesa um garðarannsóknirnar í grein eftir Árna Einarsson og Oscar Alred með því að smella hér:  The archaeological landscape of northeast Iceland:…  Ath. greinin er nokkuð þung (8 mb) og er á ensku.

Þátttakendur eru hvattir til að klæða sig eftir veðri og góðir skór og stafir eru æskilegir sem og vatnsflaska og nestisbiti sem snæða má á heiðinni.  Tvær ágætar niðurgöngur eru af heiðinni og sú fyrri er niður hjá Höskuldsstöðum en gangan þangað er u.þ.b. 5 km. og sú seinni er niður hjá Hömrum og er samtals u.þ.b. 9 km.  Þátttakendur verða selfluttir til bíla sinna við Mýlaugsstaði eftir þörfum.

Leiðsögumaður er Árni Einarsson forstöðumaður Náttúrurannsóknarstöðvarinnar við Mývatn.  HÞF / UIng

Síðbúinn sunnudagur í vísindamiðstöðinni í Hafralækjarskóla.
Sunnudaginn 10. júlí gefst almenningi tækifæri á að líta við og heimsækja fornleifafræðinga í aðsetur þeirra í Hafralækjarskóla í Aðaldal.  Á hverju sumri undanfarin ár er þar sett upp vísindamiðstöð í nokkrar vikur í senn þar sem saman koma, fornleifafræðingar og aðrir vísindamenn og dvelja við rannsóknir í sýslunni.

Dagskráin hefst kl. 16.00 og geta gestir litið við hvenær sem þeim hentar á bilinu frá kl. 16.00 tl 18.00.  Stuttir fyrirlestrar verða fluttir með 30 mínútna millibili um rannsóknirnar sem unnið er að og unnið hefur verið að í Þingeyjarsýslum undanfarin ár.  Einnig verður myndasýning stöðugt í gangi.

Kl. 16.30 – 17.00 mun Orri Vésteinsson fjalla um fornleifarannsóknir í Þingeyjarsýslum í 20 ár.  Kl. 17.00 – 17.30 mun Hildur Gestsdóttir fjalla um miðaldakirkjugarðinn á Hofstöðum í Mývatnssveit og kl. 17.30 – 18.00 mun Adolf Friðriksson fjalla um Skútustaðarannsóknirnar.

Allt áhugafólk hjartanlega velkomið.  Kaffi og kleinur á boðstólum.

Hið þingeyska fornleifafélag, Fornleifastofnun Íslands, City University of New York.

Fimmtudaginn 7. júlí kl. 14.00 og 20.30 stendur Hið þingeyska fornleifafélag í samstarfi við Fornleifastofnun íslands fyrir göngu- og fræðsluferð inn Þegjandadal þar sem fornleifafræðingar verða heimsóttir á Ingiríðarstaði og um kvöldið verða fornleifafræðingar heimsóttir á Brettingsstaði í Laxárdal þar sem unnið er að fornleifaskráningu.

Grafið hefur verið á Ingiríðarstöðum á hverju sumri undanfarin ár og margt afar forvitnilegt komið í ljós og umtalsvert hefur bæst við þekkingu vísindamanna á greftrunarsiðum forfeðra okkar í heiðnum sið.  Búið er að opna svæði sem er 4×15 metrar að stærð og mögulega leynast þar undir kuml.  Upp hafa komið tennur úr hrossi, járnbútar og beinaleyfar sem kunna að vera mannabein.  Einnig er grafið norðanvert í kumlateiginn og komu þar í ljós stórar stoðarholur (holur eftir timburstoðir) en ekkert er vitað um tilgang þeirra enn sem komið er.  Því lengur sem vísindamenn dvelja á Ingiríðarstöðum í Þegjandadal, því  fleiri spurningar vakna um líf, störf og dauða forfeðra okkar á fyrstu öldum byggðar í Þingeyjarsýslu.

Lagt verður af stað í göngu inn Þegjandadal frá bílaplaninu á Grenjaðarstað kl. 14.00 fimmtudaginn 7. júlí undir fararstjórn Sifjar Jóhannesdóttur.  Minnt er á góða skó og göngustafi en gangan tekur u.þ.b. 1,5 klst. hvora leið.  Einnig er vissara að taka með sér vargskýlur en talsverður mývargur er í Þegjandadalnum þessa dagana.

Seinni gangan kl. 20.30 er á Brettingsstöðum í Laxárdal en þar er að finna gríðarlega miklar mannvistarleifar en jarðarinnar er fyrst getið í heimildum á 15. öld en er að líkindum mun eldri og margt bendir til að búseta hafi hafist á jörðinni, mögulega strax á fyrstu öldum Íslandsbyggðar.  Ritaðar heimildar um jörðina eru fátæklegar en af þeim má þó ráða að bærinn hefur verið í eyði um skeið á 16. öld og hann fór í eyði í bólunni í upphafi 18. aldar.  Jörðin er stór og henni tilheyra miklar heiðar sem vafalaust hafa verið skógi vaxnar á fyrri öldum og miklar kolagrafir má finna í heiðinni sem og rústir nokkurra mögulegra fornbýla.  Þrátt fyrir að jörðinni hafi fylgt veiðiréttur er hún lágt metin á síðari öldum og í upphafi 20. aldar er henni lýst sem harðbalakoti og sögð lakasta jörðin í öllum Laxárdal í upphafi 20. aldar.  Tóftirnar í landi Brettingsstaða eru afar fjölbreyttar, stæðileg bæjarrúst yngsta bæjarins, bænhúsaleifar, fjölmörg útihús og garðlög.

Gangan hefst á hlaðinu á Brettingsstöðum kl. 20.30 fimmtudaginn 7. júlí og ekið er vegslóða af þjóðvegi I á Mývatnsheiði, skammt austan við afleggjarann að Stöng, sjá nánar á korti.  Gestir eru beðnir að aka hægt og gætilega um vegin og huga að gróðri þegar ökutækjum er lagt.  Vissara er að hafa vargskýlur og vatnsbrúsa meðferðis og góðir skór og göngustafir eru æskilegir.

Fimmtudagskvöldið 30. júní kl. 20.30 býðst gestum og gangandi að heimsækja Hildi Gestsdóttur og samstarfsfólk þar sem þau vinna að fornleifarannsóknum í kirkjugarðinum á Hofsstöðum í Mývatnssveit.  Bílum má leggja heima á hlaði á Hofsstöðum og gestir eru beðnir að fara gætilega á ökutækjum um bæjarhlaðið.

Markmið rannsóknarinnar  á kirkjugarðinum á Hofsstöðum er að gera heildstæða rannsókn á kirkju og kirkjugarði til að auka þekkingu á byggingartækni og notkun kirkna á miðöldum sem og greftrunarsiðum þess tíma.  Auk þess er  stefnt að rannsóknum á beinasafninu sem upp úr garðinum kemur.

Í lok sumars 2010 höfðu alls verið grafnar upp 110 grafir á Hofsstöðum og í þeim fundist alls 113 beinagrindur.  Grafirnar eru rétthyrndar með rúnnuðum hornum, botninn er oftast flatur og sjaldan eru grafirnar dýpri en 50-60 cm, en ná í nokkrum tilfellum niður á fast berg.  Grafirnar hafa allar stefnuna vestur-austur og fylgja þannig stefnu leifa kirknanna tveggja sem fundust í vesturenda svæðisins á fyrri stigum uppgraftrarins.

Nær allar grafirnar voru teknar á tímabilinu 871 – 1300 aldursgreiningu sem byggð er á gjóskulögum en ekki er hægt að segja að svo stöddu nánar til um tímasetningu grafanna innan þessa ramma.

Fræðast má nánar um rannsóknirnar á kirkjugarðinum á Hofstöðum í framvinduskýrslu um uppgröftinn síðasta sumar með því að smella á þennan hlekk. Kirkjugarður Hofsstöðum framvinduskýrsla 2010. Skýrslan er á pdf formi og ríflega 1 mb að stærð.

Uing.

Fimmtudagskvöldið 30. júní hefst dagskrá þar sem Hið þingeyska fornleifafélag, Fornleifastofnun Íslands og Náttúrurannsóknastöðin við Mývatn bjóða gestum og gangandi að heimsækja fornleifafræðinga og aðra sérfræðinga á vettvangi rannsókna og fræðast um þeirra störf og þau verkefni sem verið er að vinna að á vegum Hins þingeyska fornleifafélags, Fornleifastofnunar Íslands og fleiri aðila.

Dagskráin hefst í kirkjugarðinum á Hofstöðum kl. 20.30 fimmtudagskvöldið 30. júní og fimmtudaginn 7. júlí verða í boði tvær heimsóknir.  Önnur að Ingiríðarstöðum í þegjandadal þar sem haldið verður áfram uppgreftri á afar stórum og forvitnilegum kumlateig og um kvöldið er boðið í heimsókn að Brettingsstöðum í Laxárdal þar sem unnið er að fornleifaskráningu.  Sunnudaginn 10. júlí verður heimboð í Hafralækjarskóla en þar er sett upp vísindamiðstöð á hverju sumri af stórum hópi fornleifafræðinga og ýmissa annarra sérfræðinga af fjölmörgum þjóðernum.  Í ágúst verður boðið í göngu til garðs og kumlaleitar og verður nánar auglýst síðar.

Nánar má fræðast um heimsóknardagskrána og aðstandendur hennar með því að smella á tengilinn hér á eftir. Fornir fimmtudagar dagskrá 2011. Skráin er 1,4 mb að stærð.

Þann 20.maí 2011 verður sýningin „Fornleifar í Þingeyjarsýslum“ opnuð á jarðhæð Safnahússins.

 

Á síðustu árum hafa víðtækar og umfangsmiklar fornleifarannsóknir farið fram í Þingeyjarsýslum. Með rannsóknum þessum hefur eflst þekking á búsetu fyrr á öldum – ekki síst á söguöld og fengist skýrari mynd af því hvernig fólk lifði fyrir um 1000 árum.

 

Markmið sýningarinnar er að birta yfirlit yfir helstu fornleifarannsóknir í Þingeyjarsýslum, með sérstakri áherslu á síðustu 25 árin og efla áhuga fólks á fornminjum á svæðinu. Á sýningunni verða fornmunir sem fundist hafa við fornleifarannsóknir í héraðinu. Bátkumlið á Litlu Núpum í Aðaldal sem fannst árið 2007 er afar merkur fornleifafundur og er á sýningunni fjallað sérstaklega um hann.

 

Að sýningunni standa Menningarmiðstöð Þingeyinga, Hið þingeyska fornleifafélag og Fornleifastofnun Íslands. Sýningarstjórar eru Sigrún Kristjánsdóttir, Guðrún Alda Gísladóttir, Ásgeir Böðvarsson og Sif Jóhannesdóttir.

 

Sýningin stendur til septemberloka.

 

Frétt fengin af vef Menningarmiðstöðvar Þingeyinga www.husmus.is

Minnum á aðalfund Hins þingeyska fornleifafélags sem haldinn verður í húsnæði Menningarmiðstöðvar Þingeyinga (Safnahúsinu á Húsavík), í dag, sunnudaginn 20. mars og hefst fundurinn kl. 16.00  (neðsta hæð)

Dagskrá:  Hefðbundin aðalfundarstörf skv. Samþykktum félagsins.

Kynning á verkefnum liðins starfsárs.

Að loknum hefðbundnum aðalfundarstörfum munu Sif Jóhannesdóttir starfsmaður Urðarbrunns (Hið þingeyska fornleifafélag, Fornleifaskóli barnanna og Þingeyskur sagnagarður) og  Adolf Friðriksson forstöðumaður Fornleifastofnunar Íslands gera grein fyrir rannsóknum og verkefnum liðins starfsárs.

Allir hjartanlega velkomnir.

Kaffi á könnunni.

Stjórn Hins þingeyska fornleifafélags.

Unnsteinn Ingason

Tryggvi Finnsson

Ásgeir Böðvarsson